Negacja

Negacja jest spójnikiem występującym we wszystkich językach naturalnych. Oprócz swojej powszechności stanowi ona przyczynę sporów pomiędzy specjalistami z różnych dziedzin zajmujących się ludzkimi zdolnościami komunikacyjnymi. Czy można ją bowiem utożsamiać z pewnym jednoargumentowym spójnikiem od argumentów zdaniowych formalizowanym przez logikę klasyczną? Pozytywna odpowiedź na to pytanie pozwala wygasić większość z tych dysput, jednak wiele badań – zwłaszcza z ubiegłego wieku – wskazuje na to, że standardowe podejście do negacji jest zbyt wąskie. Innymi słowy perspektywa wyznaczona przez stoików i Gottloba Fregego zniekształca patrzenie na negację.

Uwzględnienie chociażby perspektywy pragmatycznej w analizach dotyczących negacji pozwala wskazać szereg związanych z tym spójnikiem problemów. Przede wszystkim negacja w językach naturalnych może przyjąć wiele rozmaitych – nierównoważnych sobie – form. W konsekwencji jej rola w języku może polegać nie tylko na przeczeniu jakiemuś twierdzeniu. Niezależnie od tego, co wielokrotnie podkreślili myśliciele od Platona począwszy, formułowanie twierdzeń negatywnych jest wtórne w stosunku do twierdzeń pozytywnych pod względem psychologicznym, gramatycznym, epistemologicznym i ontologicznym. Zdania przeczące dostarczają bowiem mniejszej ilości informacji, niż twierdzące, są wyraźniej zaznaczane w języku, wymagają innych, niż synteza danych strategii epistemicznych. Co więcej można także poddać pod refleksję to, czy negacja jest składową treści poddawanej osądowi a w konsekwencji czy związane są z nią specyficzne akty przekonaniowe nieredukowalne do zaprzeczenia jakieś asercji. Gdy uwzględni się jeszcze szerszą perspektywę, to pojawi się pytanie o to, czy sądom negatywnym odpowiadają w świecie jakieś stany rzeczy.

Wskazane problemy bez wątpienia nie wyczerpują zakresu możliwych rozważań dotyczących negacji – rzeczowa refleksja powinna uwzględnić uwagi filozofów, językoznawców, logików, psychologów, informatyków i teologów. Intencją organizatorów konferencji „Negacja: jest umożliwienie rzetelnej debaty na ten temat.

Konferencja odbędzie się w językach: polskim i angielskim.

Marie Duzi

Presuppositions and two kinds of negation

In this talk I deal with sentences that come with a presupposition that is entailed by the positive as well as negated form of a given sentence. However, there are two kinds of negation, namely narrow-scope and wide-scope negation. I am going to prove that while the former is presupposition-preserving, the latter is presupposition-denying. Thus, the main contribution of this paper is the proof that these two kinds of negation are not equivalent. This issue has much in common with the difference between topic and focus articulation within a sentence. Whereas articulating the topic of a sentence activates a presupposition, articulating the focus frequently yields merely an entailment. My background theory is Transparent Intensional Logic (TIL). TIL is an expressive logic apt for the analysis of sentences with presuppositions, because in TIL we work with partial functions, in particular with propositions with truth-value gaps. Moreover, procedural semantics of TIL makes it possible to define a general analytic schema of sentences associated with presuppositions, which is another novel contribution of this paper.

Józef Maciuszek

Negacja i jej paradoksalne efekty w codziennej komunicji; przegląd badań empirycznych

Dawne badania wykazały, iż negacja zwiększa trudność rozumienia zdań, zapamiętywania i wnioskowania. Obecnie zwraca się uwagę na przeciwskuteczne, paradoksalne efekty negacji w kontekście komunikacji perswazyjnej i mechanizmów kontroli mentalnej. Celem prezentacji jest przegląd badań własnych dotyczących paradoksalnych efektów negacji, gdy występuje ona w funkcji wolincjonalnej (w poleceniach i sugestiach), w funkcji stwierdzania nieobecności, oraz gdy służy odmowie wykonania pewnego aktu mowy (tzw. negacja performatywna). W oparciu o przeprowadzone badania opisuję zjawisko paradoksalnego wpływu zaprzeczonych poleceń na ukierunkowanie uwagi. Po drugie: dowodzę, że negacja - spełniająca funkcję informacji o nieobecności obiektów czy zachowań – może prowadzić do efektu dezinformacji i fałszywych alarmów pamięciowych. Po trzecie: analizuję kwestię, w jaki sposób negacja zdaniowa i performatywna może być mechanizmem generowania podtekstu i prowadzić do niefortunnych rezultatów. Wyniki dyskutowane będą w kontekście dwóch hipotez dotyczących wpływu negacji na aktywizację treści; hipotezy hamowania (inhibition hypothesis) i hipotezy powstrzymywania (retention hypothesis).

Pavel Materna

Logical analysis of empirical expressions. What is wrong with empiricism

The following well-known problem motivated my handling more general problems: As we surely know our pupils and even students are confronted with much more troubles when learning mathematics (and even physics) than when they learn empirical sciences like biology, mineralogy etc. There are many factors that can at least partially explain this phenomenon, I would however mention one factor that is not too frequently adduced: mathematics, logic and much of physics use concepts that are abstract while the empirical sciences seem to support understanding by using expressions concerning (denoting? expressing?) concrete objects.

Therefore the first topic to be explained (or explicated) is: Abstract vs. concrete. The second point will consist of applying the first point to explanation of the troubles with learning mathematics. The third point will ask Logical Analysis of Natural Language how to tell abstract expressions from the concrete ones.

The fourth point will confront the conception described in the foregoing point with the conceptions trying to abandon the distinction between the analytic and empirical expressions. Here it will be shown that empiricism representing this latter conception deprives semantics as applied to Natural language of important features of expressivity.

David Charles McCarty

Logical rules and the meanings of the connectives

In the talk, I plan to answer three important questions concerning logical relations between intuitionistic and classical logic and mathematics - and their respective negations. The first question is, "What is a truth-value, anyway?" Second, "Can every model of classical set theory be extended to a model of a reasonable, strictly intuitionistic theory?" (This is an old question, and I repeat an old, but interesting answer.) And, third, "Can the syntactic rules of deduction in either classical or intuitionistic formal logic determine the meanings of the respective connectives signs?"

Adam Olszewski

Negacja w języku teologii

Referat w pierwszej części prezentuje ogólne rozważania na temat głównie filozoficznych ujęć negacji, jakie spotykamy w tradycji filozoficznej. Ukazane zostanie to co stanowi istotę negacji. W drugiej części referatu wskazane zostanie pięć rodzajów negacji, znanych z innych dyscyplin naukowych, które występują w języku i badaniach z zakresu teologii. Argumentem za ich rzeczywistym pojawianiu się w języku teologii są konkretne przykłady.

Bartłmiej Skowron

Negowanie jako odwracanie do góry nogami

Proponuję przyrównać zjawisko negowania do rozważania kategorii dualnych w teorii kategorii. Dla każdej kategorii, jeśli obrócimy kierunek jej strzałek i złożeń, dostaniemy kategorię do niej przeciwną, jakby jej „negację”. Nie zawsze tego typu operacja ma wyraźny sens, niemniej kategoria przeciwna istnieje dla każdej kategorii. Co więcej, zjawisko dualności w ogólności zyskuje w teorii kategorii wyraźną postać: jeśli zdanie jest prawdziwe w każdej kategorii, to zdanie do niego dualne też jest prawdziwe w każdej kategorii.

Dualne do siebie są własność epimorficzności i monomorficzności, obiekt początkowy i obiekt końcowy, własność odwracalności strzałki, produkt i koprodukt, itd. O kategoriach przeciwnych i zjawisku dualności można myśleć jak o świecie postawionym do góry nogami, okazuje się, że takie podejście ma wiele ciekawych i nieoczekiwanych konsekwencji – w logice mechanizm dualności można oddać za pomocą idei odwróconych dowodów: mówiąc obrazowo i niezbyt ściśle w świecie dualnym nie dowodzimy tez z założeń, tylko dowodzimy założenia z tez.

Kazimierz Trzęsicki

Zaprzeczenie i nieskończoność

Nieskończoność i zaprzeczenie pozostają w wielorakich zależnościach wyznaczonych przez koncepcje teoretyczne. Z kognitywnego punktu widzenia wyróżnia je to, że zaprzeczenie jest niedostępne w poznaniu analogowym, (do jakiego ogranicza się poznanie zwierzęce) a możliwość nabycia pojęcia nieskończoności przez człowieka na drodze poznania naturalnego jest kwestionowalna. Zaprzeczenie i nieskończoność są źródłami paradoksów. Zaprzeczenie samo bez odniesienia do nieskończoności występuje w wypadku paradoksu kłamcy. Równoliczność nieskończonego zbioru z jego właściwym podzbiorem (definicja nieskończoności w sensie Dedekinda) jest niezgodna z zasadą, że cześć jest mniejsza od całości, totum maior summa partum, co zdawało się być racjonalne. Sprzeczności, a wiec argumenty z wykorzystaniem zaprzeczenia, do których prowadziły rozważania o nieskończoności (aktualnej) były argumentem na rzecz rezygnacji z tezy o jej istnieniu lub przeciwnie — jak to miało miejsce w wypadku Georga Cantora — inspirowanym teologicznie dążeniem do stworzenia niesprzecznej teorii. Analiza rozumień zaprzeczenia i nieskończoności ma na celu lepsze ich poznania.

Przedmiotem rozważań będą rozumienia zaprzeczenia w ich wymiarze semantycznym, syntaktycznym i pragmatycznym w związku z nieskończonością nie tylko w jej rozumieniach jako ilości lub jako wielkości.